Υπερασπίζοντας το προφανές

Αυτό το άρθρο βασίζεται σε παλαιότερο άρθρο (2015) των Wolfgang Knorr, Zωή Βάλερη και Δημήτρη Λάγιο. 

Η Ζωή Βάλερη το ανανέωσε και επεκτάθηκε το Δεκέμβρη 2019.

Οι εναλλακτικές επιλογές στην εκπαίδευση είναι κάτι το συνηθισμένο σε πολλά μέρη του κόσμου.

Δημοκρατικά σχολεία διαφόρων τύπων, σχολεία Waldorf/Steiner, σχολεία της παιδαγωγικής Montessori και άλλων παιδαγωγικών μοντέλων, η κατ’ οίκον εκπαίδευση, η οικουμενική αποσχολειοποίηση (worldschooling), ο εξωσχολισμός (unschooling) είναι επιλογή για μαθητές και γονείς που δεν καλύπτονται από το μοναδικό υποχρεωτικό μοντέλο εκπαίδευσης.

 Στη χώρα του Σωκράτη και των πατέρων της Ακαδημίας Πλάτωνος θα περίμενε κανείς ενδιαφέρον για τη δημοκρατική εκπαίδευση. Και όμως, ερχόμαστε αντιμέτωποι με μια συνταρακτική πραγματικότητα: Η  χώρα μας δεν έχει ούτε ένα σχολείο που να εκπροσωπεί πλήρως κάποια από τις φιλοσοφίες που αναφέρθηκαν πιο πάνω και, μετα την ηλικία των τεσσάρων, δεν υπάρχει άλλη νόμιμη επιλογή απ’ το να πάει το παιδί σε ένα από τα εγκεκριμένα από το κράτος σχολεία.

 Το Υπουργείο Παιδείας και Θρησκευμάτων ποτέ δεν ενέκρινε τη λειτουργία σχολείου που να ακολουθεί εκπαιδευτικό μοντέλο που αποκλίνει από την δομή του κρατικού εκπαιδευτικού συστήματος.

Στο δημόσιο τομέα σύγχρονες παιδαγωγικές προσεγγίσεις μπορεί να θεωρηθούν ως και τιμωριταίες παραβάσεις. Διευθύντρια δημοτικού σχολείου του δημοσίου τέθηκε σε διαθεσιμότητα  επειδη η «υποχρεωτική» πρωινή προσευχή στο σχολείο αντικαταστάθηκε με ποίηση.

 Στον ιδιωτικό τομέα το κράτος εφαρμόζει τους ίδιους συντηρητικούς περιορισμούς επιτρέποντας μόνο μικρές εξαιρέσεις στην επιβολή του αναλυτικού προγράμματος.

Σε τρία ιδιωτικά μοντεσσοριανά σχολεία, όλα στην Αθήνα, που δέχονται παιδιά μέχρι έντεκα ετών, έχει επιτραπεί να παρέχουν μοντεσσοριανή αγωγη για δύο ώρες τη μέρα. Την υπόλοιπη σχολική μέρα είναι υποχρεωμένα να ακολουθούν την εγκύκλιο του υπουργείου.

Κάθε σχολείο από αυτά ενσωματώνει με διαφορετικό τρόπο την Μοντεσσοριανή αγωγή στο πρόγραμμα του, χωρίς βεβαίως να μπορεί να την ακολουθήσει στο βαθμό που προτείνει η Μοντεσσορι, λόγω της υποχρεωτικής δέσμευσης του αναλυτικού προγράμματος.

Οι απόψεις του Ροδόλφου Στάινερ κηρύχθηκαν τη δεκαετία του ’90 αιρετικές.

Μετά από δεκαετίες ακτιβιστικής δράσης, πριν ένα χρόνο εξαιρέθηκε από το παραπάνω «δόγμα» ένα ιδιωτικό σχολείο Waldorf στην Αθήνα. Δέχεται παιδιά μέχρι την ηλικία των δέκα και υπόκεινται στους ανάλογους παραπάνω περιορισμούς.

Αυτά είναι τα μόνα «εναλλακτικά» σχολεία στην Ελλάδα, είναι γεωγραφικά και οικονομικά προσβάσιμα από λίγους και δεν μπορούν να δεχτούν εφήβους.

Οποιαδήποτε ουσιαστική εκπροσώπηση εναλλακτικών φιλοσοφιών σε πρωτοβάθμια, δευτεροβάθμια και τριτοβάθμια εκπαίδευση βρίσκει από νομικής απόψεως την πόρτα κλειστή.

Το νομικό πλαίσιο καθιστά παράνομη οποιαδήποτε απόκλιση από την κρατικά εγκεκριμένη «φιλοσοφία», ωστόσο παράνομες πρακτικές όπως η τιμωρία και ο θρησκευτικός προσηλυτισμός είναι συχνό φαινόμενο μέσα στα σχολεία.

Γονείς διώκονται, τιμωρούνται με πρόστιμα, συλλαμβάνονται, χάνουν ακόμα και τη κηδεμονία των παιδιών τους αν πάρουν αυτόνομες παιδαγωγικές αποφάσεις.

Οι διαδικασίες που διέπουν αυτήν την αντιμετώπιση βρίσκονται σε γκρίζα νομικά πλαίσια σε σχέση με το σεβασμό στα ανθρώπινα δικαιώματα.

Η υποχρεωτική εκπαίδευση στην Ελλάδα δεν προασπίζει επιτυχώς το δικαίωμα στην εκπαίδευση σύμφωνα με τις προσωπικές αρχές του καθενός. 

Θα περίμενε κανείς έντονο ενδιαφέρον για μια μεταρρύθμιση στην εκπαίδευση σε αυτήν τη χώρα, και όντως υπάρχει, ήπιο μέχρι πρόσφατα, αλλά έντονο.

Άτομα και ομάδες για δεκαετίες στην Ελλάδα, συγκεκριμένα μετά την πτώση της χούντας το 1974, προωθούν τη μεταρρύθμιση του εκπαιδευτικού συστήματος και, πιο πρόσφατα, την αποποινικοποίηση της εναλλακτικής παιδείας.

Δάσκαλοι σε δημόσια σχολεία προσφέρουν δημοκρατικά στοιχεία στις τάξεις τους στο βαθμο που επιτρέπει η νομοθεσία. 

Ένα παράδειγμα είναι το Σχολείο της Φύσης και των Χρωμάτων στη Κρήτη, ένα δημόσιο δημοτικό πάνω στο Ψηλορείτη όπου πριν επτά χρόνια διορίστηκαν δάσκαλοι με όραμα.

Μέχρι το 2016 εφάρμοσαν ριζοσπαστικά μοντέλα δημοκρατικής παιδείας φανερά, δημιουργώντας ένα καινοτόμο σχολείο.

Παρόμοιες πρωτοβουλίες συναντιούνται σε πολλά σχολεία αλλά αυτό το σχολείο το έκανε φανερά, δημοσιεύοντας εντός και εκτός Ελλάδας τις δράσεις του.

Ασκείται πίεση ενάντια στα ελεύθερα περιβάλλοντα μάθησης όσο κι αν αυτό γίνεται εντός του υπάρχοντος πλαισίου.

Χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί ένα πρόσφατο περιστατικό αντίθεσης στο εκπαιδευτικό έργο παιδαγωγών σε ολιγοθέσιο Δημοτικό σχολείο Βατόλακκου Χανίων. Το σχολείο κινδυνεύει να κλείσει λόγω διαρροής μαθητών εξαιτίας της αντίδρασης των γονέων σε καινοτόμες μεθόδους διδασκαλίας.

Το μέλλον αυτών των σχολείων είναι αβέβαιο.

Αυτόνομες παιδαγωγικές πρωτοβουλιες λειτουργούν ώς μη-τυπικά κέντρα προσχολικών δραστηριοτήτων (συνήθως με νομικές μορφές ΚΟΙΝ.Σ.ΕΠ,) και αγωνίζονται ώστε η προσέγγιση τους να γίνει προσβάσιμη σε όλες τις ηλικίες.

Σε ολόκληρη τη χώρα πολίτες αρχίζουν να αγωνίζονται για τα δικαιώματα των παιδιών, των νέων, των γονιών και των εκπαιδευτικών.

Τον Μάιο του 2015 η Ελληνική Δράση για τα Ανθρώπινα Δικαιώματα «Πλειάδες» σε συνεργασία με άλλες πρωτοβουλίες και άτομα συνέταξε μια νομική πρόταση για μια ριζική μεταρρύθμιση στο εκπαιδευτικό σύστημα, περιλαμβανομένων του διαχωρισμού του Υπουργείου Παιδείας και του Υπουργείου Θρησκευμάτων και της αποποινικοποίησης της εναλλακτικής παιδείας. 

Η πρόταση υποβλήθηκε δυο φορές και ποτέ δεν υπήρξε ανταπόκριση. 

Στη χώρα που ο Σωκράτης θανατώθηκε για τα πιστεύω του, εμείς οι πολίτες, γονείς, μαθητές, παιδαγωγοί και εκπαιδευτικοί, θέλουμε ελευθερία επιλογής στην προσέγγιση της μάθησης για όλους.

Θέλουμε να δοθεί εμπιστοσύνη και υποστήριξη στη θεσπέσια λειτουργία της νεανικής νοημοσύνης.

Τον Σεπτέμβρη του 2017 ιδρύσαμε την EUDEC Greece, παράρτημα της EUDEC (Ευρωπαϊκή Κοινότητα για τη Δημοκρατική Παιδεία).

Δραστηριοποιούμαστε σε όλη την Ελλάδα με σκοπό την προώθηση της Δημοκρατικής Παιδείας, η οποία βασίζεται σε δύο θεμελιώδεις αρχές

1. την ισοτιμία, συνευθύνη και συνεργασία δασκάλων και μαθητών ως προς τον τρόπο λειτουργίας του σχολείου
2. το δικαίωμα των μαθητών να επιλέγουν ελεύθερα το περιεχόμενο, τον τρόπο και ρυθμό της μάθησης τους

Ταυτόχρονα υποστηρίζουμε πρωτοβουλίες και ανθρώπους που ασχολούνται με τη βελτίωση του υπάρχοντος εκπαιδευτικού μοντέλου ή/ και τη δημιουργία νέων, και βοηθάμε στη δικτύωση μεταξύ τους.

Ολες οι δομές παιδείας που εφαρμόζουν, αναπτύσσουν, εξελίσσουν και προωθούν τη δημοκρατία στην εκπαίδευση θεωρούνται Δημοκρατική Παιδεία.

“Οι διάφοροι συμμετέχοντες στην Δημοκρατική Παιδεία υποστηρίζουν κοινά το πνεύμα της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και της Σύμβασης για τα δικαιώματα του παιδιού, και τα εφαρμόζουν ώς πρωταρχικό πλαίσιο στις καθημερινές τους πρακτικές σε όλα τα περιβάλλοντα μάθησης.”

(Από το IDEC, Διεθνές Συνέδριο για τη Δημοκρατική Παιδεία, της Νέας Ζηλανδίας το 2015)

Είναι ανεκτίμητης αξίας το γεγονός ότι το ευρύ φάσμα υποστήριξης της EUDEC, αγκαλιάζει πληθώρα εκπαιδευτικών προσεγγίσεων. Από Δημοκρατικά Σχολεία ως κοινότητες Αυτοκατευθυνόμενης μάθησης, από οικουμενική αποσχολειοποίηση ως σχολεία που συνδυάζουν μαθητοκεντρικές φιλοσοφίες μάθησης.

Στην καρδιά του εγχειρήματός μας βρίσκεται η εμπιστοσύνη στον αναπτυσσόμενο άνθρωπο και στην δυνατότητά του να συνέρχεται σε κοινότητες. 

Όραμα μας είναι η αρμονική συνύπαρξη μεταξύ ανθρώπων όλων των ηλικιών, πέρα από διαχωριστικές γραμμές πολιτιστικές, οικονομικές, ακαδημαϊκές, γεωγραφικές, κοινωνικές, σωματικές και νοητικές. 

Με οδηγό την «Ελεύθερη Ανάπτυξη της Προσωπικότητας» (άρθρο 5 του Ελληνικού Συντάγματος), πιστεύουμε πως όταν η διαφορετικότητα γιορτάζεται και η μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου αναδεικνύεται, τότε προκύπτει το βέλτιστο ατομικό, αλλά και συλλογικό αποτέλεσμα.

Οι στόχοι μας , μετά την επιτυχημένη διοργάνωση του Πανευρωπαϊκού Συνεδρίου της EUDEC, το καλοκαίρι του 2018 στην Ελλάδα, είναι:

• Η προώθηση της Δημοκρατικής Παιδείας σαν ένα λογικό και πρότυπο εκπαιδευτικό μοντέλο για τη χώρα μας
• Η ίδρυση και υποστήριξη Δημοκρατικών εκπαιδευτικών δομών για όλες τις ηλικίες σε όλη την επικράτεια
• Η λειτουργία ως γέφυρα γνώσης και πληροφοριών μεταξύ Ελλάδας και υπόλοιπης Ευρώπης όσον αφορά στη Δημοκρατική Παιδεία.
• Η θεσμοθέτηση της Δημοκρατικής Παιδείας, αλλά και συναφών εναλλακτικών προσεγγίσεων στη  μάθηση.

Αν και οι παραπάνω στόχοι σταδιακά εκπληρώνονται, η αντίσταση σε μια εκπαιδευτική μεταρρύθμιση παραμένει ισχυρή τόσο σε πολιτικό όσο και σε κοινωνικό επίπεδο.

Βασικός παράγοντας δυσκολίας είναι η οικονομική κρίση που η Ελλάδα αντιμετωπίζει πάνω από δεκαετία τώρα και έχει αποδυναμώσει τις υποδομές και το ανθρώπινο δυναμικό.

Μια συνεργατική οικονομία των κοινών, με καινοτόμες βιώσιμες οικονομικές δομές μπορεί να είναι σταθερή και αξιόπιστη πηγή κεφαλαίου για να ανοίξει ο δρόμος στην αυξανόμενη δυναμική για ριζοσπαστικές αλλαγές.

Λόγω του βαθέως χάσματος μεταξύ ελληνικής, ευρωπαϊκής και διεθνούς νομοθεσίας, χρειαζόμαστε υποστήριξη για να υπερασπιστούμε τη θέση μας. Χρειαζόμαστε ευρεία συνηγορία υπέρ της ριζοσπαστικής εκπαιδευτικής μεταρρύθμισης στην Ελλάδα.

• Θέλουμε να συνεργαστούμε με εξειδικευμένα άτομα και οργανισμούς που να μπορούν να αντιμετωπίσουν επιτυχώς τις παραβιάσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που λαμβάνουν χώρα στην Ελλάδα διασφαλίζοντας την ελευθερία επιλογής στην προσέγγιση της μάθησης.
• Προσκαλούμε σχολεία και εκπαιδευτικούς να συνεργαστούν με Δημοκρατικά σχολεία εκτός Ελλάδας ώς μέλη του προγράμματος «Σύμπραξη Σχολείων για τη Δημοκρατία στην Εκπαίδευση” το οποίο έχει την έγκριση του Υπουργείου Παιδείας. Πρόκειται για σύμπραξη μεταξύ Δημοκρατικών Σχολείων και Ελληνικών Σχολείων της Πρωτοβάθμιας και της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης με στόχο τη διάχυση των τεχνικών της Δημοκρατικής Παιδείας. 
• Προσκαλούμε εκπαιδευτικούς, γονείς και μαθητές να διεκδικήσουμε μαζί το προφανές με το πρώτο πανελλαδικό σωματείο “Συνπαιδεία: Κοινότητα υποστηρικτών εναλλακτικών μορφών εκπαίδευσης και χειραφετικής παιδαγωγικής”.
• Σας προσκαλούμε στην Ακαδημία ‘Ανοιξης.

Θα χαρούμε να δημιουργήσουμε ουσιώδεις σχέσεις συνεργασίας για την προστασία και την ενδυνάμωση των παιδιών και των νέων.